Nurdin USEEV

Article | 2022 | Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten / BELLETEN Yearbook of Turkic Studies ( 74 )

M. Avezov, A.N. Bernştam vd. gibi bilim adamlarının araştırmalarına göre VIII-XI. asırlarda gerçekleşen tarihî olayların temelinde ortaya çıkan Manas Destanı, Eski Türk devrinden izler taşımaktadır. Bunlardan biri dil unsurlarıdır. Destan üzerinde yaptığımız çalışma sonucunda Manas Destanı’nda Köktürk harfli yazıtlarda durum zarfı yapımında da kullanılan vasıta hâli /Xn/ eki; Eski Türkçeye mahsus olan /-gXlX/ zarf-fiil eki ve gereklilik ifade eden /-gUlUk/ eki gibi morfolojik özelliklerin bulunduğunu tespit edebildik. Colborstoyun ve kamandayın gibi kelimelerde geçen /Xn/ eki Köktürk harfli yazıtlardaki /In/ eki gibi durum zarfı yap . . .maktadır. İki metinde bulunan /In/ eki Eski Türkçede olduğu gibi vasıta hâli anlamını taşımaktadır. /-gXlX/ eki Köktürkçede asıl eylemin amacını ve başlangıç noktasını bildirmek için kullanılan /-gAlI/ ekine benzerlik gösterirken, /-gUlUk/ eki Eski Uygurcadaki gibi gereklilik ifade etmektedir. Anahtar Kelimeler: Manas Destanı, Eski Türkçe, ek, gramer özellikleri, vasıta hâl More less

Muhammet Nurullah CİCİOĞLU

Article | 2013 | Turkish Studies8 ( 4 )

epic epic of Battal Gazi kyrgyz epics epical epic

Burul SAGINBAYEVA

Article | 2020 | MANAS Journal of Social Studies (MJSS) - MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi9 ( 2 )

Макалада улуттук маданияттын бир түрү болгон “той” түшүнүгү аркылуу кыргыз элинин таанып билүүсү, көз карашы, этноменталдык өзгөчөлүгү ачып көрсөтүлөт. Тил илиминде тил менен маданияттын өз ара байланышы, тилди окуп-үйрөнүү аркылуу маданияттын формасын окуп-үйрөнүү маселелери негизги делип эсептелинет. Маданият – бул адамзаттын коомдогу жетишкендиктеринин (акыл-ойдун, илим-билимдин ж.б.) жыйындысы. Ар бир улут өз элинин маданиятын ар башкача чагылтат. Ал ошол элдин үрп-адатынан, жашоо-турмуш маданиятынан, жүрүш-туруш, сүйлөө маданиятынан көрүнөт. Мисалы, түрк элдеринин руханий маданиятында, башка дүйнө элдериндегидей эле, ар кандай . . . жакшылыктарда эл чакырылып, тамак-аш берилип, оюн-тамаша менен коштолуп өткөрүлүүчү “той” каада-салты бар. Бул каада-салт байыртадан бери улуттук маданияттын бир түрү катары өткөрүлүп келүүдө. Бул макалада кыргыз элинин улуттук маданиятынын бир түрү болгон “той” түшүнүгү өзүнчө концепт катары алынып, когнитивдик лингвистиканын лингвомаданий ыкмасы менен талдоого алынды. Концепт менталдык түшүнүк болгондуктан тил менен маданияттын байланышы аркылуу изилденет жана изилдөөнүн жыйынтыгында тигил же бул элдин ой жүгүртүүсү, таанып билүүсү, элестөөлөрү, моралдык-нравалык көз карашы, дүйнө тууралуу маалыматтары ж.б. өзгөчөлүктөрү көрсөтүлөт. Когнитивдик лингвистиканын максаты – изилдөөгө алынган концептти вербалдык форма аркылуу дээрлик толук чагылдырып берүү. Изилдөөбүздүн максаты да кыргыз тилиндеги “той” концептинин универсалдык жана элдик жалпы жоболорго негизделген этноменталдык өзгөчөлүгүн ачып көрсөтүү. Иликтөө ишибизде “той” концептин чагылдырууга “катышкан” тилдик каражаттардын: сөздүктөрдөгү түшүндүрмөлөр, “той” сөзүнүн этимологиясы, “той” сөзү катышкан тилдик бирдиктер, жакын маанидеги сөздөр, паремиялар, фольклордук чыгармалар, көркөм адабий чыгармалар ж.б. факт-материалдардын негизинде талдоо жөргүздүк. Жыйынтыгында кыргыз элинин “той” түшүнүгүнүн улуттук мазмуну аныкталды. Алар төмөндөгүлөр: той – жакшылык; той – бата алуу; той – каада-салт; той – байлык; той – оюн-зоок; той – ынтымак More less

Negizbek ŞABDANALİYEV

Article | 2016 | Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi ( 42 )

Dünyadaki dillerin hepsinin ağızları vardır. Edebî dilden belli bir derecede farklı olan bu ağızlarda hem ses bilgisi hem şekil bilgisi hem cümle bilgisi hem de söz varlığı açısından değişikliklerin olması doğaldır. Türk dilleri için de aynı durum söz konusudur. Çağdaş Türk dillerinin hepsinin ağızları vardır ve Türkçenin eski dönemlerinde de ağız farklılıkları muhtemelen vardı. İşte o eski Türkçenin ağızlarının bazı özellikleri, Türk dillerinin ortak mirası ve yazılı ilk kaynağı olan Köktürk harfli yazıtlarda da yansıtılmıştır. Çalışmada bu yazıtların içinden Yenisey Yazıtları ele alınıp bunlarda görülen ağız özellikleri fonolojik . . .ve morfonolojik açıdan incelenmiştir. Araştırma sırasında yazıtlarda tespit edilen farklılıkların çağdaş Türk lehçelerindeki durumu yansıtılmaya çalışılmıştır. All languages in the world have their dialects. It is normal for these dialects to have phonetic, morphological, syntactic and lexical differences from literary language. It concerns Turkic languages too. All the modern Turkic languages have their dialects and they must have had them in the past. Some specialities of these old Turkic dialects were recorded in Old Turkic inscriptionss – their first written source and common heritage. This research was made on Yenisei Inscriptions and its dialects were studied from the point of phonological and morphological perspective. In this research, we tried to investigate signs of dialects in Yenisei Inscription in modern Turkic languages. Keywords: Yenisey Yazıtları, ağız özellikleri, çağdaş Türk lehçeleri, Kırgız Türkçesi, Türkiye Türkçesi, ; Yenisei Inscriptions, dialect differences, modern Turkic languages, Kyrgyz language, Turkish languag More less

Erdal AYDOĞMUŞ

Article | 2023 | Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi / Selcuk University Journal of Studies in Turcology ( 60 )

It is known that except the Kyrgyz Turks in Kyrgyzstan live other Turkish tribes such as Kazakhs, Uzbeks, Uyghurs, and Tatars. In addition to these Turkish tribes, there is a community that writes Turkish in their official identities living in some towns and villages connected to the cities of Osh and Celalabat in the south of Kyrgyzstan. Usman Temur is a poet and writer known for his Turkish identity, who was born in 1940 in the village of Chekabat at the Aravan district of Osh, Kyrgyzstan and died in the same village in 2018. Usmon Temur spent his childhood in the land of his birth, he received higher education and worked in Tashk . . .ent and Osh cities. Usmon Temur who generally wrote poems also produced works of prose such as novels, stories, epics, dramas, and parables. It is seen that Usmon Temur wrote his poems in Kyrgyz Turkish, Uzbek Turkish, and Russian. In this study, information about the life and works of Usmon Temur, who is not well known in Turkey, and examples from his poems will be given. Keyword: Usman Temur; life of Usmon Temur; works of Usmon Temur; literary personality of Usmon Temur; poems of Usmon Temur Kırgızistan’da Kırgız Türklerinin dışında Kazak, Özbek, Uygur, Tatar gibi Türk boylarının yaşadığı bilinmektedir. Bu Türk boylarından başka Kırgızistan’ın güneyinde yer alan Oş ve Celalabat şehirlerine bağlı bazı ilçe ve köylerde resmî kimliklerinde de Türk yazmakta olan bir topluluk bulunmaktadır. Şair ve yazar Usman Temur da 1940 yılında Kırgızistan’ın Oş şehrine bağlı Aravan ilçesi, Çekabat köyünde dünyaya gelmiş, 2018 yılında da aynı köyde hayata gözlerini yummuş olan Türk kimliğiyle bilinen bir şair ve yazardır. Usmon Temur’un çocukluğu doğduğu topraklarda, yükseköğrenim ve çalışma hayatı Taşkent ve Oş’ta geçmiştir. Genelde şiirler yazmış olan Usmon Temur şiir dışında roman, hikâye, destan, drama, kıssa gibi nesir türünden de eserler vermiştir. Usmon Temur’un şiirlerini Kırgız Türkçesi, Özbek Türkçesi ve Rusça olarak yazdığı görülmektedir. Bu çalışmada Türkiye’de çok bilinmeyen Usmon Temur’un hayatı ve eserleri ile ilgili bilgiler ve şiirlerinden örnekler verilecektir. Anahtar Kelimeler: Usman Temur, Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği, Şiirler More less

Negizbek ŞABDANALİYEV

Article | 2023 | Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi / International Journal of Turkish Literature, Culture, Education12 ( 4 )

Bu makalede Kırgız Türkçesinde kullanılmakta olan hafta gün isimleri ele alınmıştır. Kırgız Türkçesine Farsçadan ve Arapçadan girip daha çok resmiyette kullanılan hafta gün isimlerinin yanında konuşma dilinde kullanılan ve sıra sayı sıfatları ile kün “gün” kelimesinin birleşiminden yapılan öz isimlerin de oldukça yaygın olduğu belirtilmiştir. Ayrıca Farsçadan giren hafta gün isimlerindeki sayılar ile Kırgız Türkçesi konuşma dilinde kullanılan öz Türkçe hafta gün isimlerindeki sayılar arasında bir uyumsuzluğun olduğu gösterilmiş ve sebepleri açıklanmaya çalışılmıştır. Haftanın başlangıcını belirlemede önemli yeri olan hafta içi tatil . . . günlerinin isimlerinin üzerinde de özellikle durulmuştur. Bunun yanında hafta sisteminin, yani bugünlerde bütün dünyada resmî olarak kullanılmakta olan yedi günlük döngünün ortaya çıkışının sebeplerine, ayrıca diğer döngülerin, mesela, beş günlük, sekiz günlük, on günlük vs. haftaların içinden işte yedi günlük haftanın daha çok yaygın olmasının sebeplerine de değinilmiştir. Tüm bu meseleleri farklı açılardan ele alabilmek maksadıyla değişik kültürlerdeki hafta kavramı, hafta gün isimleri, hafta içindeki tatil günleri üzerinde de ayrıca durulmuştur. Anahtar Kelimeler: Hafta, şambe/şambe, Kırgız Türkçesi, Farsça, İngilizce, Rusç More less

Nurdin USEEV

Article | 2019 | Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi ( 48 )

Türk dünyasının bin senelik destan geleneğini, tarihini, kültürünü ve dünya görüşünü kendi içinde barındıran Manas Destanı, Kırgızların ve eski Türk boylarının kültür olgularını, tarihini araştırmada bir sözlü kaynak olma özelliğini taşımaktadır. Köktürk harfli yazıtlar ise Eski Türkler hakkında bilgi edinebileceğimiz yazılı kaynakların başında bulunmaktadır. Bundan dolayı yazıtlar ile Manas Destanı’nı karşılaştırarak incelemek yerinde olacaktır. Makalemizde II. Köktürk Kağanlığı’nın kurulmasında büyük katkısı olan ve hayatları Orhun Yazıtları’nda anlatılan devlet adamları Tunyukuk ve Küli Çor, Manas Destanı’ndaki Almambet ve Kül Ço . . .ro ile karşılaştırılmış, bunların arasında dikkat edici benzerliklerin bulunduğu tespit edilmiştir. Örneğin, tarihte yaşayan Küli Çor ile destandaki Kül Çoro’nun isimleri aynı olmakta, üstelik her ikisi hükümdar oğluna atabeylik yapmaktadırlar. Bundan dolayı tarihî bir şahıs olan Küli Çor, Manas Destanı’nda Kül Çoro’nun kişiliğinde izini koruduğu ileri sürülmüştür. Bunun nedeni de IX-X. asırlar arasındaki Eski Türk tarihi ile ilgilidir. Bilindiği gibi 840 yılında Kırgızlar Uygurları bertaraf ederek Merkezî Asya’ya, kutsal Ötüken’e hâkim olmuşlardır. Ancak nüfus sayısının azlığı, Çin’in her zaman uyguladığı ikiyüzlü siyaseti ve diğer Türk boylarının Batı’ya doğru kayması sonucunda Moğolistan’a hâkim olamayan ve bu kutsal toprakları 920’lerde Kara Kıtaylara bırakmak zorunda kalan Kırgızlar, tarihte gerçekleştiremedikleri amaçlarını sözlü edebiyat ürününde, Manas Destanı’nda gerçekleştirmişlerdir. Örnek olarak da Köktürk Kağanlığı’nı almışlardır. Çünkü Köktürk Kağanlığı Türk boylarını bir çatı altında birleştiren, ekonomik ve askerî bakımdan zirveye ulaşan ve en önemlisi Çin’i kendi hâkimiyet altına alan bir devletti More less

Nurdin USEEV

Article | 2014 | Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi ( 51 )

Makalede Dağlık Altay?daki Kalbak-Taş yazıtlarından Kalbak-Taş XX (A 43) ve Kalbak-Taş XXI (A 44) yazıtları ele alınarak üzerinde yeni okuma ve anlamlandırma teklifleri ileri sürülmüştür. „ig(e)n: b(e)z(e)g(e)li / b(e)z(e)gli: k(a)r(ı)m n(e) y(e)g (o)l: (e)ş(i)k b(e)n y(e)g (e)r (Geyikleri bezemek için / bezeyen elim ne iyi! Eşik ben iyi erim)?şeklinde okunan ve anlamlandırılan Kalbak-Taş XXI yazıtının „ig(e)n(i)g: b(e)d(i)zg(e)li: uz (e)rm(i)ş (Geyik (resimlerini) resmetmede ustaymış)? şeklinde okunan ve anlamlandırılan Kalbak-Taş XX yazıtı ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Yani Eşik adlı kişi yazıtlar bulunan kayaya üç geyik re . . .smini çizmiş ve bu resimler hoşuna gitmiştir. Bunu da yazıt şeklinde belirtmiştir. Daha sonra burasını ziyaret eden birisi bu resimleri görmüş ve yazıtı okumuştur. Geyik resimleri onun da hoşuna gitmiş ve Eşik?in dediklerine katılarak onun resim çizmede usta olduğunu yansıtan yazısını yazmıştır. Diyalog şeklindeki ve günlük hayatı içeren bu yazıtlar Eski Türklerde okur yazarlık oranının ve yazı kültürünün yüksek olduğunu göstermesi açısından önem kazanmaktadır. - Anahtar Kelimeler: Köktürk harfli yazıtlar, Altay yazıtları, Eski Türkler, okur yazarlık, uz, bezemek = In this article were handled inscriptions Kalbak-Taş XX (A 43) and Kalbak-Taş XXI (A 44) which found in Alrai and have been suggested. Mountainous Altai in Article 43 of the calpain-Stone article (calpain-Stone XX) and 44 (calpain-Stone XXI) by discussing the new proposals on readings and meanings on this inscriptions. Is thought to be that the inscription Kalbak-Tash XXI which read and interpreted as „ig(e)n: b(e)z(e)g(e)li / b(e)z(e)gli: k(a)r(ı)m n(e) y(e)g (o)l:(e)ş(i)k b(e)n y(e)g (e)r (What better my hand that decorated the deers! I am, Ahmet is good soldier)? associated with the inscription Kalbak-Tash XX which read and interpreted as „ig(e)n(i)g: b(e)d(i)zg(e)li: uz (e)rm(i)ş (He is skillful on to image deers)?. So the person named Ahmet draw a three deer picture on the rock and he liked these pictures. This idea was expressed in the form of inscription. Then someone who visited here saw the pictures and read the inscription. He liked the pictures too and he attended to Eşik. After all he wrote the inscription where he said that Eshik is skillful on to image deers. This inscription in the form of a dialogue which contains everyday life events is important in terms of showing that the literacy rate and culture of writings of ancient Turkish is high. - Keywords: Old Turkic inscriptions, Altay inscriptions, Old Turks, literacy, skillful, to decorat More less

Gülden SAĞOL YÜKSEKKAYA

Article | 2016 | Milli Folklor: Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi ( 110 )

WOS:000379885500004

Halit AŞLAR

Article | 2024 | Folklor/Edebiyat - Folklore/Literature30 ( 117 )

Cengiz Aytmatov dünya edebiyatının büyük yazarlarından biri olma başarısı göstermiş önemli bir edebî şahsiyettir. Onun edebî eserleri ile ilgili eski Sovyetler Birliği coğrafyasında, Kırgızistan’da, Türkiye’de ve tüm dünyada çok önemli ilmî çalışmalar yapılmıştır. Buna rağmen, Aytmatov’un kaleme aldığı ilk hikâyeleriyle ilgili ilmî çalışmalar pek azdır. Aytmatov’un ilk hikâyelerinde, tıpkı dönemin diğer birçok anlatısında olduğu gibi, Sovyetlere özgü kavram ve değerler yüceltilmekte, olumlu tipler şahıs kadrosunda boy göstermektedir. Sovyet edebiyatındaki olumlu tip kavramını formüle eden M. Gorki’ye göre yazar insanları geliştirmel . . .idir, onların sınıfsal özelliklerini hesaba katmalıdır ve emek dünyasına omuz vermelidir. Olumlu tip ise her şeyden önce güçlü ve eleştirel bir zekâya sahip olmalıdır. Cengiz Aytmatov’un 1956’da almaya başladığı yüksek edebiyat eğitimi yazarın kendi sanat çizgisini bulmasını sağlayan önemli bir gelişme olmuştur. Süreç içerisinde Aytmatov öz edebî tecrübesinden ve zengin Kırgız folklorundan beslenerek ideolojik ortamın talep ettiği sipariş edebiyat çizgisinden uzaklaşmıştır. Makalede Aytmatov’un Gezitçi Dzyuyo, Aşım, Biz Arılap Barabız, Sıpayçı ve Kayrakta adlı ilk hikâyelerini sosyolojik eleştiri yöntemiyle çözümlemekteyiz. Anahtar Kelimeler: Cengiz Aytmatov, ilk hikâyeler, modern Kırgız edebiyatı, Sovyet edebiyatı, sosyolojik eleştiri Chingiz Aitmatov is considered as one of the greatest writers in world literature. Numerous significant academic studies, particularly in the Soviet Union, Kyrgyzstan, and Türkiye, have focused on his literary works. Nevertheless, the number of academic studies on Aitmatov's first few stories remains rather limited. Aitmatov wrote his initial stories in the well-known ideological environment of the Soviet era. In these stories, as in many others from that period, Soviet concepts and values are lauded, and 'positive' characters are incorporated into the works. According to the ideas of M. Gorky, who formulated the concept of the positive hero in Soviet literature, a writer should develop characters, highlight their class characteristics, and advocate for the world of labor. The positive hero, above all, is characterized by a robust and critical intellect. Aitmatov's higher literary education in subsequent years and his incorporation of folkloric elements unique to Kyrgyz culture elevated him to an upper echelon of literature. Consequently, he liberated himself from commissioned literature within the framework of Soviet ideology, producing highly esteemed works. In this article, Aitmatov's initial stories are analysed using the method of sociological criticism. Keyword: Chingiz Aitmatov; initial stories; modern kyrgyz literature; sociological criticism; soviet literatur More less

Halit AŞLAR

Article | 2017 | Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi / International Journal of Turkish Literature, Culture, Education6 ( 2 )

russian empire historical novel kyrgyz literature Ormon Khan Japarkul Toktonaliev

Halit AŞLAR

Article | 2023 | Бюллетень науки и практики / Bulletin of Science and Practice9 ( 6 )

В тюркологии, в частности, кыргызском языкознании нет специальных исследований, посвященных проблемам словообразовательных гнезд. В некоторых научных трудах встречаются вопросы прямо или косвенно относящиеся к данной проблеме. Как известно, лексический состав каждого языка постоянно изменяется, среди них и тюркские языки перманентно пополняются новыми словами, названиями и словосочетаниями. Каждое новое слово или наименование, используемое в языке, обретает новое значение и семантику. В тюркологии некоторыми учеными уже давно ведутся разыскания по проблемам словообразования. Однако, только в последнее десятилетие словообразование, к . . .ак отдельная ветвь языкознания, привлекает к себе пристальное внимание языковедов More less