Askarbek TÜLÖBAEV | Gülnaz ASKARBEK

Article | 2023 | MANAS Journal of Agriculture, Veterinary and Life Science (MJAVL)13 ( 1 )

XIX кылымдын 60-жылдарынан баштап Кыргызстандын учурдагы аймактары Россия империясынын курамына каратылган. Ошондуктан Кыргызстандын ветеринария тармагынын XIX кылымдын акырындагы жана XX кылымдын башындагы абалы Россия империясынын ветеринария тармагынын өнүгүү тарыхы менен тыгыз байланыштуу. Бул макаланын максаты – Түркстандын Жети-Суу областынын Пишпек жана Пржевальский уездериндеги ветеринария тармагынын 1868 1917-жылдардагы абалын Россия империясынын ветеринариясынын калыптануусунун жана өнүгүүсүнүн биринчи этабына салыштырып иликтөө болуп саналат. Изилдөөлөрдүн жыйынтыгында төмөндөгүдөй маалыматтар алынды: XIX кылымдын 70-жылд . . .арына чейин Түркстанда эле эмес, Россиянын Европалык бөлүгүндө дагы “ветеринардык врач” термини көпчүлүк калкка белгисиз болгон. 1879-жылы Түркстан аймагына бодонун көк көйнөгү (чума, Morbillivirus infectious disease, pestis bovum) жугуштуу ылаӊы жайылып, Россия өкмөтү ылаңды жоюу боюнча практикалык чараларды кабыл алып, каражат бөлүп, ветеринардык адистерди жөнөткөн. 1910-жылы Жети-Суу облусунда, андан кийин Түркстанда бодонун көк көйнөгүнүн эпизоотиясын токтотууга жетишишкен. Кыргызстандагы ветеринардык кызматтын башаты катары 1891-жылы Чалдыбарда ветеринардык пункттун ачылышы эсептелинип келген, бирок, Россиянын мамлекеттик императордук архивинин маалыматына ылайык 1888-жылдан баштап Беловодское айылында ветеринардык пункт иш жүргүзгөн. Демек, Кыргыз Республикасынын ветеринардык кызматынын тарыхый башаты 1888-жыл деп кабыл алынышы керек. 1907-жылдын 29-30-апрелинде Пишпекте ветеринардык врачтардын бодонун көк көйнөгү менен күрөшүүгө арналган кеңешмеси өткөрүлгөн.From the 60s of the 19th century, the current territories of Kyrgyzstan were included in the Russian Empire. Therefore, the situation of the veterinary medicine of Kyrgyzstan at the end of the XIX century and the beginning of the XX century is closely related to the history of the development of the veterinary medicine of the Russian Empire. The aim of this article is to investigate the state of veterinary medicine in Pishpek and Przhevalsky counties of the Semirechye Oblast of Turkestan in 1868-1917 compared to the first stage of formation and development of veterinary medicine of the Russian Empire. As a result of the research, the following information was obtained: until the 70s of the 19th century, the term veterinary doctor was unknown not only in Turkestan, but also in the European part of Russia. In 1879, the plague of cattle (Morbillivirus infectious disease, pestis bovum) spread in the Turkestan region, and the Russian government took practical measures to eliminate the disease, allocated funds and sent veterinary specialists. In 1910, they managed to stop the epizootic of plague in Semirechenskaya Oblast, and then in Turkestan. The beginning of the veterinary service in Kyrgyzstan was considered to be the opening of a veterinary station in Chaldibar in 1891, but according to the information of the State Imperial Archive of Russia, a veterinary station operated in the Belovodskoe village from 1888. On April 29-30, 1907, a meeting of veterinary doctors dedicated to combating the plague of cattle was held in Pishpek. Keyword: Kyrgyzstan; veterinary service; history of veterinary medicin More less

Askarbek TÜLÖBAEV

Article | 2021 | MANAS Journal of Agriculture, Veterinary and Life Science (MJAVL)11 ( 2 )

Кыргыз Республикасында жылкылардын бакубаттуулугун баалоо протоколунун концепциясын иштеп чыгууда, жылкыларды үйүрдө багуунун климаттык жана технологиялык өзгөчө шарттарын эске алуу зарыл. Макаланын максаты – тоолуу жайыттардын шарттарында асыралган үйүрлүү жылкылардын бакубаттуулугун баалоо протоколунун концепциясын аныктоо болуп саналат. Изилдөөлөрдүн темасына ылайык илимий булактарды иликтөөлөр илимий китепканаларда жана интернет булактарында жүргүзүлдү. Жайыттардын шартында асыралган жылкылардын бакубаттуулук деңгээлин баалоо критерийлери же өлчөнүүчү көрсөткүчтөрү байкоонун түз жана кыйыр ыкмалары колдонулуп такталды. Алынган м . . .аалыматтар салыштырма ыкмасы колдонулуп анализденди. Изилдөөлөрдүн жыйынтыгында бакубаттуулуктун «беш эркиндик» принциптерине негизделген төмөндөгүдөй концепциясы аныкталды: 1) Кыргыз Республикасында үйүрлүү жылкылардын бакубаттуулук деңгээлин баалоодо AWIN (2015) протоколу негиз катары кабыл алынышы максатка ылайыктуу; 2) Жылкылар үйүрдүн курамында асыралгандыктан, бардык бээлер жана айгыр иликтөөгө алынышы зарыл; 3) Баалоо прициптери болуп төмөндөгүлөр кабыл алынды: I. Жакшы жайыт; II. Жакшы ден-соолук; III. Талаптагыдай жүрүш-туруш; 4) Жылкылардын бакубаттуулук деңгээлине баа берүүдө, 7 критерийдин алкагындагы ар бири 5 баллдык система менен баалануучу 20 көрсөткүчтүн колдонулушунун талапка ылайыктыгы ортого чыкты. Үйүрлүү жылкылардын бакубаттуулук баалоо протоколу негизинен жылкынын физиологиялык абалын жана жүрүш-турушун чагылдырган көрсөткүчтөрдөн туруп (85%), жайыттын абалын, жылкыларды багуу жана тоюттандыруу шарттарын камтыган көрсөткүчтөр менен толукталып турат (15%). The scientific community has developed several concepts to characterize and appreciate animal welfare. Behavioural approaches state that animals should live accordingly to their nature and should be able to perform all necessary behaviours without aversion. Physiological approaches based on the concepts of homeostasis and allostasis have been developed. In developing the concept of the welfare assessment protocol for horses in the Kyrgyz Republic, it is necessary to take into account the special climatic and technological conditions for keeping horses in herds. The purpose of this article is to define the concept of the protocol for assessing the welfare of herd horses bred in mountain pastures. Scientific review of sources in accordance with the research topic was conducted in scientific libraries and Internet sources. Criteria or indicators for assessing the level of well-being of horses bred in pasture conditions were clarified using direct and indirect methods of observation. The obtained data were analyzed using the comparative method. The study identified the following concept of well-being based on the principles of the "five freedoms": 1) It is expedient to adopt the AWIN (2015) protocol as a basis for assessing the level of welfare of horse-herd in the Kyrgyz Republic; 2) Since horses are bred in a herd, all mares and stallions should be examined; 3) The principles of evaluation are as follows: I. Good pasture; II. Good health; III. Proper behavior; 4) In assessing the level of well-being of horses, it was found appropriate to use 20 indicators, each of which is assessed on a 5-point scale within the framework of 7 criteria. The protocol for the assessment of the well-being of horse-herd consists mainly of indicators reflecting the physiological condition and behavior of the horse (85%), supplemented by indicators covering the condition of pastures, conditions of breeding and feeding horses (15%) More less

Ruslan SALIKOV | Askarbek TÜLÖBAEV

Article | 2022 | Voprosy Istorii / Вопросы истории8 ( 2 )

The analysis of archival materials of the past years gives the basis to claim that natural-climatic conditions, gracious land, extensive pastures, and the lifestyle of the Kyrgyz people contributed to the development of livestock, which has become an ordinary traditional activity of the Kyrgyz people. The current research article is dedicated to the formation and stages of veterinary education development in the country. Анализ архивных материалов прошлых лет дает основания утверждать, что природно-климатические условия, благодатная земля, обширные пастбища и образ жизни кыргызского народа способствовали развитию животноводства, ста . . .вшего традиционной деятельностью кыргызов. Настоящая статья посвящена вопросам становления и этапам развития ветеринарного образования в стране More less

Askarbek TÜLÖBAEV

Article | 2020 | MANAS Journal of Agriculture, Veterinary and Life Science (MJAVL)10 ( 2 )

Bu araştırmada AWIN (2015) tarafından belirlenmiş olan, “atların refah düzeyini belirleme protokolünün” refah düzeyi kriterleri Kırgızistan’ın dağlı mera şartlarında sürü yöntemiyle yetiştirilen Kırgız cinsi atların refah seviyesinin belirlenmesindeki kullanım imkanları karşılaştırma yöntemiyle 9 at sürüsü incelenmiştir. Bu doğrultuda atların refah düzeyi belirlenirken «Beş Özgürlük» prensiplerine dayanan aşağıdaki kriterlerin ve göstergelerin dikkate alınmasının gerekli olduğu uygun görülmüştür: 1. Kırgızistan’da çoğunlukla yıl boyu dağlı mera şartlarında yetiştirilen atların, refah seviyesinin değerlendirilirken, yılın kış-ilkbaha . . .r ve yaz-sonbahar mevsimlerinin göz önüne alınması gereklidir. 2. Kırgızistan’da atların sürü halinde yetiştirildiği göz önüne alınarak, sürüdeki tüm kısrakların ve aygırdın incelemeye alınması gereklidir. 3. Asırlardan beri uygulanan ve günümüzde bile Kırgızistan’da yaygın olarak sürdürülen, atları sürü halinde yetiştirme yönteminin imkanlarının göz önüne alınması gereklidir. 4. Mera şartlarına uygun olarak AWIN tarafından önerilen “İyi beslenme” ve “İyi ahır” refah ilkeleri bir araya getirilerek, “İyi mera” olarak tanımlanmıştır. Bu bağlamda Kırgızistan’da atların; dağlı mera şartlarında ve sürü halinde yetiştirilmelerindeki refah seviyesini değerlendirme sürecinde aşağıdakilerin kabul edilmesinin gerekli olduğu belirtilmiştir (Kriterlere ve göstergelere bağlı eklemeler ve değişikliklerin girilmesiyle) 1) İyi mera; 2) İyi sağlık; 3) Uygun davranış. Kırgızistan’da yetiştirilen 522.600 atın çoğunun 9.147 milyon hektarı oluşturan dağlı meralarda yetiştirildiği göz önüne alınarak, bu atların refah düzeylerini değerlendirmek için protokol geliştirilmesinin gerekli olduğu kanaatine varılmıştır More less

Askarbek TÜLÖBAEV | Ruslan SALIKOV | Gülbübü KURMANBEKOVA | Nurbek ALDAYAROV

Article | 2013 | Europaische Fachhochschule (European Applied Sciences)1 ( 9 )

Nurbek ALDAYAROV | Zarima CUMAKANOVA | Askarbek TÜLÖBAEV

Article | 2016 | Schweizer Archiv für Tierheilkunde158 ( 7 )

On a farm in the Kyrgyz Republic, several dead sheep were found without any history of illness. The sheep showed several ulcerations on lips and bare-skinned areas. At necropsy the lungs showed multiple firm nodules, which were defined as pox nodules histologically. In the rumen hyperkeratotic plaques were visible. With electron microscopy pox viral particles were detected and confirmed with qPCR as Capripoxviruses. Although all members of the Capripoxvirus genus are eradicated in western countries, this study should remind us of the classical lesions observed in poxvirus infections. Keywords: Capripoxvirus, sheep, Kyrgyz Republic, . . .histology, electron microscop More less

Askarbek TÜLÖBAEV

Article | 2020 | MANAS Journal of Agriculture, Veterinary and Life Science (MJAVL)10 ( 2 )

В статье обсуждаются результаты дистанционного обучения студентов на Ветеринарном факультете Кыргызско-Турецкого университета «Манас» в условиях пандемии COVID 19. Цель исследования – провести анкетирование среди студентов для оценки организационных и образовательных аспектов дистанционного обучения в условиях пандемии COVID 19. Метод исследования. Для достижения поставленной цели в мае 2020 года было проведено анкетирование 101 студента Ветеринарного факультета Кыргызско-Турецкого университета «Манас». В анкету были включены 12 вопросов, с тремя возможными ответами на каждый вопрос. Результаты исследования. Установлено, что большин . . .ство студентов не были знакомы с обучающими платформами дистанционного обучения (62,38%) и не видят преимущества дистанционного обучения, по отношению к аудиторному обучению (63,37%). У 75,25% студентов были проблемы с интернетом, а у 36,63% студентов были проблемы с техническим обеспечением дистанционного обучения. Определено, что у 17,82% студентов имелись сомнения в прозрачности проведенного при дистанционном обучении экзамена. 64,36% студентов желают продолжить обучение в дистанционном режиме, когда как 74,26% студентов считают, что на ветеринарном факультете должен применяться аудиторный способ обучения. 21,78% студентов высказались за комбинированный способ обучения на ветеринарном факультете More less

Askarbek TÜLÖBAEV

Article | 2019 | MANAS Journal of Agriculture, Veterinary and Life Science (MJAVL)9 ( 2 )

Макалада кыргыз элинин элдик ветеринариясында колдонулган дары өсүмдүктөр боюнча маалыматтар берилди. Материалдар бийик тоолуу Нарын, Ысык-Көл жана Чүй областарында талаа экспедициялары учурунда чогултулду. Кыргыз эли колдонгон дары өсүмдүктөрдүн көпчүлүгү илимий негиздөөгө алынган эмес. Ошондуктан, бул салттуу билимдер илимий-врачтык кызыгууга караганда этнографиялык жана тарыхий кызыгууну жаратып келет. . . . More less

Askarbek TÜLÖBAEV | Hasan ALPAK

Article | 2012 | Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences36 ( 4 )

The purpose of the present study was to determine the live weight development phases from hatchling to adolescent bird of Japanese quails bred in Kyrgyzstan, and to determine the age-related changes in body measurements. Adolescent birds were found to have a body length (distance between first vertebra thoracalis to end of sacrum) coefficient of 3.0, a sternum front to rear end length coefficient of 3.3, a tibia length of 2.34, and a pelvic width (distance between right and left acetabulum) coefficient of 1.58. This indicates good development of the quails Keywords: Growth and development, live weight, body measurements, growth coef . . .ficient, quai More less

Askarbek TÜLÖBAEV

Article | 2020 | Аграрный Вестник Урала194 ( 3 )

Целями исследований являлись сбор и анализ традиционных способов киргизского народа по диагностике и лечению колик у лошадей в аспекте научной ветеринарии. Методами исследований были наблюдение и опрос. К опросу были привлечены животноводы-коневоды и ветеринарные специалисты (всего 55 респондентов). Территорией исследований были коневодческие регионы Киргизской Республики. В этих регионах преимущественно применяется табунная технология (обычно в косяках) с круглогодовым пастбищным содержанием лошадей. На 01.01.2020 общее поголовье лошадей в Киргизской Республике составляло 522,6 тыс. голов. Результаты. Установлено, что в традиционно . . .й ветеринарии киргизского народа у лошадей диагностировались мочевые колики - туттукма (кирг.), перекорм - жем жаталак (кирг.), завал - жин жаталак (кирг.), колики от холодной воды - суу жаталак (кирг.), механическая непроходимость кишечника - сезгенич жаталак (кирг.), метеоризм кишечника - түйнөк жаталак , (кирг.); при диагностике колик у лошадей применяли методы сбора анамнеза, наблюдение, ректальное исследование и аускультация брюшной полости; при лечении колик у лошадей киргизская народная ветеринария применяла методы механотерапии и лекарственные растения, а также диету и моцион. Полученные нами результаты и сопоставление их с данными научной ветеринарии подтверждают, что киргизские народные способы диагностики и лечения колик у лошадей созвучны с современными алгоритмами и тактиками диагностики и лечения заболеваний желудочно-кишечного тракта, сопровождающиеся симптомокомплексом колик, у лошадей. Научная новизна. В условиях круглогодичного пастбищного содержания лошадей в Киргизской Республике определены виды колик, выяснены методы диагностики и лечения зболеваний желудочно-кишечного тракта, сопровождающиеся симптомокомплексом колик, у лошадей More less

Askarbek TÜLÖBAEV

Article | 2019 | Аграрный Вестник Урала190 ( 11 )

Целью исследований является сравнительное изучение способов содержания подсосных жеребят в условиях летних пастбищ. При исследовании использованы методы прямого визуального наблюдения, видеофотодокументации и личного опроса фермеров-коневодов. Исследования проведены в конефермах, производящих кобылье молоко и кумыс. Конефермы практикуют привязное и загонное содержание подсосных жеребят киргизских аборигенных лошадей. Результаты. Установлено, что при привязном содержании подсосных жеребят существует необходимость выбора мест привязи и обтяжки жеребят; для привязывания 12 жеребят затрачивается в 2,6 раза больше времени, чем на загон 1 . . .5 жеребят; жеребята на привязи находятся в принужденном положении, но имеют возможность получать материнское молоко, а в загоне находятся в свободном положении и не получают материнское молоко; при привязном содержании подсосных жеребят на дойку одной кобылы в среднем затрачивается в 2,44 раза больше времени, но с одной кобылы за дойку в среднем сдаивается на 446 мл меньше молока, чем при загонном содержании. Научная новизна. Впервые исследованы преимущества и недостатки разных способов содержания подсосных жеребят в Киргизской Республике, что даст возможность коневодам выбрать более подходящий и выгодный способ содержания жеребят More less

Nurbek ALDAYAROV | Askarbek TÜLÖBAEV | Ruslan SALIKOV | Carkınay CUMABEKOVA | Bermet KIDIRALİYEVA | Nurcamal ÖMÜRZAKOVA | Gülbübü KURMANBEKOVA | Nazgül İMANBERDİYEVA | Bircan USUBALİYEV | Bakıt BORKOYEV | Kalıypa SALİYEVA | Kadırbay ÇEKİROV

Article | 2022 | Journal of Ethnopharmacology285

Ethnopharmacological relevance: In their centuries-old nomadic life, since their livestock was the backbone of their lives, the Kyrgyz people used a variety of wild medicinal plants for ethnoveterinary practices. However, the plants used for the treatment of livestock ailments never have been recorded, except rarely in local publications. In this study, we present the HSHR (homemade single species herbal remedy reports), their methods of preparation and application, and the livestock ailments for which these remedies were used.Aims: The collect data from the five different high-altitude valleys of the Kyrgyz Republic on common HSHR . . .used for the treatment of the livestock ailments and describe their preparation procedure, administration, and target animal species.Materials and methods: The plant species mentioned for ethnoveterinary use were collected from five different high-altitude valleys (pastures) in the Kyrgyz Republic during 2016 and 2018. Data were gathered with the help of dialog partners (experienced local shepherds, farmers and veterinarians) through semi-structured interviews. In total, 166 dialog partners were interviewed. The special characteristics of HSHR mentioned for ethnoveterinary use and practices were documented. Plant samples and voucher specimens were collected for taxonomic identification, and preserved for future reference.Results: A total of 2388 HSHR referred to 66 plant species mentioned for ethnoveterinary use belonging to 27 families and 49 genera. According to the data, species of the family Asteraceae were most frequently used HSHRs in the Kyrgyz ethnoveterinary practice (599 HSHR, 25), followed by Polygonaceae (166 HSHR, 7), Lamiaceae (141 HSHR, 6), Ranunculaceae (121 HSHR, 5), Nitrariaceae (119 HSHR, 4.9), Apiaceae (113 HSHR, 4.7), Cupressaceae (111 HSHR, 4.6), Urticaceae (100 HSHR, 4.2), Gentianaceae (92 HSHR, 3.8), Amaranthaceae (87 HSHR, 3.6). A total of 2785 UR (use reports) were collected for the 2388 HSHR. Infection diseases (572 UR, 20.5), parasitic diseases (531 UR, 19), gastrointestinal disorders (523 UR, 18.77) and wounds (522 UR, 18.74) were almost evenly reported indications. The largest number use reports (UR) were for cattle (967 UR, 34.7) and horses (919 UR, 33), followed by 607 UR (21.8) for sheep and 292 UR (10.48) for other domestic animals, including dogs (106 UR, 3.8), goats (103 UR, 3.69) and donkeys (83 UR, 2.98).Conclusion: In this study, we identified the folk ethnoveterinary knowledge of the HSHR used by the Kyrgyz farmers in their daily veterinary practice. All the characterized HSHR are of value to the local animal breeders. This knowledge has previously been limited to local shepherds, farmers and vets. Many of these need scientific confirmation using modern methods of phytochemistry and pharmacology More less