Filters
Filters
Found: 25 Piece 0.001 sn
Researchers [1]
Faculty / Institute [1]
Publication type [2]
Language [2]
Department [1]
National/International [2]
OLD TURKIC GRAMMAR ELEMENTS IN THE MANAS EPIC = Manas destanında eski̇ Türkçeye özgü gramer unsurları

Nurdin USEEV

Article | 2022 | Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten / BELLETEN Yearbook of Turkic Studies ( 74 )

M. Avezov, A.N. Bernştam vd. gibi bilim adamlarının araştırmalarına göre VIII-XI. asırlarda gerçekleşen tarihî olayların temelinde ortaya çıkan Manas Destanı, Eski Türk devrinden izler taşımaktadır. Bunlardan biri dil unsurlarıdır. Destan üzerinde yaptığımız çalışma sonucunda Manas Destanı’nda Köktürk harfli yazıtlarda durum zarfı yapımında da kullanılan vasıta hâli /Xn/ eki; Eski Türkçeye mahsus olan /-gXlX/ zarf-fiil eki ve gereklilik ifade eden /-gUlUk/ eki gibi morfolojik özelliklerin bulunduğunu tespit edebildik. Colborstoyun ve kamandayın gibi kelimelerde geçen /Xn/ eki Köktürk harfli yazıtlardaki /In/ eki gibi durum zarfı yap . . .maktadır. İki metinde bulunan /In/ eki Eski Türkçede olduğu gibi vasıta hâli anlamını taşımaktadır. /-gXlX/ eki Köktürkçede asıl eylemin amacını ve başlangıç noktasını bildirmek için kullanılan /-gAlI/ ekine benzerlik gösterirken, /-gUlUk/ eki Eski Uygurcadaki gibi gereklilik ifade etmektedir. Anahtar Kelimeler: Manas Destanı, Eski Türkçe, ek, gramer özellikleri, vasıta hâl More less

MOĞOLİSTAN’DAKİ TENGRİ KAGAN (KHOYOR KHAVÇİG UUL / BAGA KHAIRKHAN) YAZITLARI ÜZERİNE

Nurdin USEEV

Article | 2020 | Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi / International Journal of Turkish Literature, Culture, Education9 ( 2 )

Bu makalede, Moğolistan’da 2008 ve 2010 yıllarında bulunan Teŋri Kagan Yazıtları ele alınarak üzerinde okuma ve anlamlandırma önerisi yapılmıştır. Çalışma sonucunda araştırma ve incelemeye konu olan yazıtlardaki bazı kelimelerin daha önce yanlış okunduğu ya da yanlış anlaşıldığı tespit edilerek uygun olduğu düşünülen okunuşlar ve anlamlandırmalar önerilmiştir. Örneğin, daha önce bin sayı ismi yorumlanan A×Н harfler kümesinin evinde anlamına gelen ebine kelimesi olabileceği ileri sürülmüştür. Bu bağlamda ‘Öt(ü)k(e)nde T(e)ŋri K(a)g(a)n y(e)lm(e)si (e)b(i)ne ol(u)rm(a)z’ şeklindeki I. Yazıt, ‘Ötüken’de Teŋri Kagan’ın keşif kolu evinde . . . oturmaz’ diye yorumlanmıştır. II. Yazıt, ‘K(a)m(a)g bod(u)n t(e)li T(e)ŋri K(a)g(a)n (e)rm(i)ş (Bütün halkın eşiti, dengi, dostu Teŋri Kagan imiş)’ şeklinde okunmuş ve anlamlandırılmıştır. Bu yazıtlar da Teŋri Kagan’ın öncü askerlerine ait olup, onlar, ilk yazıtta iç savaşlardan dolayı Ötüken’de, vatanlarında evlerinde sakin oturmadıklarını, görev başında bulunduklarını dile getirmişler, ikinci yazıtta Teŋri Kagan ile amcaları arasında yürümekte olan kavgada Teŋri Kagan’ın haklı olduğunu göstermek istemişlerdir More less

Yenisey Yazitlarindaki Erkek Kişi Adlarinda Geçen Kelimelere Göre Eski Türk Erkeği

Nurdin USEEV

Article | 2015 | Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi / International Journal of Turkish Literature, Culture, Education4 ( 1 )

Makalede Köktürk harfli Yenisey yazıtlarında geçen kişi adlarının yapısındaki kelimeler ele alınarak kültürel dil bilim açısından incelenmiştir. Çünkü Köktürk harfli Yenisey yazıtları Türkçenin en eski yazılı metinleri olarak Eski Türk halklarının kültürünü, felsefesini ve toplum hayatını araştırmamız ve anlamamız açısından çok büyük önem arz etmektedir. Kişi adları kültürel değerleri, felsefi bilgileri içermesi bakımından dilin en önemli birimidir. Dolayısıyla eski metinler kültürel dilbilim açısından incelenirken ele alınacak ilk veri kişi adları ve onları oluşturan kelimelerdir. Makalemizde otuza yakın kelime üzerinde araştırma y . . .apılmış, bunların derin kültürel bilgiler yansıttığı tespit edilmiştir. Örneğin, köni ve tüz kelimelerinin dürüst, sadık, doğru anlamlarına gelerek bu kelimelerle anılan kişilerin doğru, dürust olduklarını yansıttığı, enlig kelimesi ile Eski Türklerde cesur erkeklerin ellerine iğne ile damga çekme geleneğinin verildiği tespit edilmiştir. - Anahtar kelimeler: Yenisey yazıtları, kişi adları, kültürel dil bilim, unvan, enlig, al More less

Кыргыз Тилинде (“Манас” Эпосунда) Тактооч Жасоочу /+Дайын/ - /+Ын/ Мүчөсү

Nurdin USEEV

Article | 2021 | MANAS Journal of Social Studies (MJSS) - MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi10 ( 3 )

“Манас” эпосунда жана айрым чыгармаларда азыркы кыргыз тилинде активдүү колдонулбаган жана грамматикага арналган эмгектерде каралбаган /+дайын/ мүчөсү бар. Бул мүчө бир нерсенин кыймыл-аркетин, жүрүм-турумун экинчи бир нерсенин кыймыл-аракетине, жүрүм-турумуна салыштырып көрсөткөн, алардын окшош экендигин белгилеген сын-сыпат тактооч сөздөрдү жасайт. Мисалы, “Манас” эпосунда “Камандайын чалышып” сүйлөмүндө каман зат атоочуна жалганган /+дайын/ мүчөсү камандай болуп деген маани берген камандайын тактооч сөзүн жасаган. . . . More less

MOĞOLİSTAN’DA YENİ BULUNAN URTYN GOL YAZITI

Nurdin USEEV

Article | 2018 | Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi / International Journal of Turkish Literature, Culture, Education7 ( 4 )

Bu makalede Moğolistan’da yeni bulunan Urtyn Gol Yazıtı ele alınarak üzerinde okuma ve anlamlandırma önerisi yapılmıştır. Çalışma sonucunda araştırma ve incelemeye konu olan yazıttaki bazı kelimelerin daha önce yanlış okunduğu ya da yanlış anlaşıldığı tespit edilerek uygun olduğu düşünülen okunuşlar ve anlamlandırmalar önerilmiştir. Örneğin, daha önce çoğalmak anlamına gelen art- fiili olarak yorumlanan iTR harfler kümesinin araştırmak, incelemek anlamına gelen arıt- fiili olabileceği ileri sürülmüştür. Bu bağlamda ‘Yer arıtı keltimiz’ şeklindeki söz konusu yazıt ‘Yer araştırarak geldik’ diye yorumlanmıştır. . . . More less

EPITHETS ESTABLISHED WITH NUMBER NAMES USED FOR TURKS AND 'UCAN /UCAN TENIZ' EPITHET IN MANAS EPIC = MANAS DESTANINDA TÜRKLER İÇİN KULLANILAN SAYI İSİMLERİYLE KURULMUŞ EPİTETLER VE ‘UÇAN/UÇAN TEŊİZ’ EPİTETİ

Nurdin USEEV

Article | 2020 | Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi / Selcuk University Journal of Studies in Turcology ( 50 )

Dünyanın en büyük destanlarından biri olarak bilinen Manas Destanının S. Orozbakov, Togolok Moldo, Cusup Mamay varyantlarında Türk adı geçmekte ve Kazak, Kırgız, Türkmen, Karakalpak, Kıpçak vd. Türk boy ve topluluklarının genel adı olarak kullanılmakta ve Türk milleti için destanda değişik epitetler yer almaktadır. Bilindiği gibi epitetler bir nesnenin, insanın, olayın ve kavramın sıfatlarını, kökenlerini, başkalarından farklı özelliklerini yansıtarak özelleştiren kelimeler ya da kelime grupları olduğu için destanda Türkler için kullanılan epitetleri incelemek Türkiyat araştırmaları için büyük önem arz etmektedir. Çünkü bu epitetler . . . Manas Destanında anlatılan Türk halkının değişik özelliklerini yansıtmaktadır. Dolayısıyla makalemizde Türkler için kullanılan ve sayı isimleriyle yapılmış epitetlerle sadece Togolok Moldo varyantında geçen uçan/uçan teŋiz epiteti ele alınarak bu epitetlerin yansıttığı değerler ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Sayı isimleriyle kurulmuş epitetlerin Türklerin boy yapısı ile ilişkili olup sayı bakımından çokluğunu yansıttığı öngörülebilir. Özellikle Türk milleti için kullanılan kırk uruu ve tokson uruu epitetlerinin Kırgız ve Özbek Türklerinin şecereleriyle ilişkili olması destanda Türk adı altında bu boyların verildiğini de göstermektedir. Uçan kelimesinin de büyük gemi anlamına geldiği tespit edilerek Türklerin çokluğunu değişik bir şekilde yansıttığı anlaşılmıştır More less

Kalbak-Taş XX (A 43) ve Kalbak-Taş XXI (A 44) Yazıtları ya da Eski Türklerde Okuryazarlık = The Inscriptions Kalbak-Tash XX (A 43) and Kalbak-Tash XXI (A 44) or Literacy in Old Turks

Nurdin USEEV

Article | 2014 | Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi ( 51 )

Makalede Dağlık Altay?daki Kalbak-Taş yazıtlarından Kalbak-Taş XX (A 43) ve Kalbak-Taş XXI (A 44) yazıtları ele alınarak üzerinde yeni okuma ve anlamlandırma teklifleri ileri sürülmüştür. „ig(e)n: b(e)z(e)g(e)li / b(e)z(e)gli: k(a)r(ı)m n(e) y(e)g (o)l: (e)ş(i)k b(e)n y(e)g (e)r (Geyikleri bezemek için / bezeyen elim ne iyi! Eşik ben iyi erim)?şeklinde okunan ve anlamlandırılan Kalbak-Taş XXI yazıtının „ig(e)n(i)g: b(e)d(i)zg(e)li: uz (e)rm(i)ş (Geyik (resimlerini) resmetmede ustaymış)? şeklinde okunan ve anlamlandırılan Kalbak-Taş XX yazıtı ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Yani Eşik adlı kişi yazıtlar bulunan kayaya üç geyik re . . .smini çizmiş ve bu resimler hoşuna gitmiştir. Bunu da yazıt şeklinde belirtmiştir. Daha sonra burasını ziyaret eden birisi bu resimleri görmüş ve yazıtı okumuştur. Geyik resimleri onun da hoşuna gitmiş ve Eşik?in dediklerine katılarak onun resim çizmede usta olduğunu yansıtan yazısını yazmıştır. Diyalog şeklindeki ve günlük hayatı içeren bu yazıtlar Eski Türklerde okur yazarlık oranının ve yazı kültürünün yüksek olduğunu göstermesi açısından önem kazanmaktadır. - Anahtar Kelimeler: Köktürk harfli yazıtlar, Altay yazıtları, Eski Türkler, okur yazarlık, uz, bezemek = In this article were handled inscriptions Kalbak-Taş XX (A 43) and Kalbak-Taş XXI (A 44) which found in Alrai and have been suggested. Mountainous Altai in Article 43 of the calpain-Stone article (calpain-Stone XX) and 44 (calpain-Stone XXI) by discussing the new proposals on readings and meanings on this inscriptions. Is thought to be that the inscription Kalbak-Tash XXI which read and interpreted as „ig(e)n: b(e)z(e)g(e)li / b(e)z(e)gli: k(a)r(ı)m n(e) y(e)g (o)l:(e)ş(i)k b(e)n y(e)g (e)r (What better my hand that decorated the deers! I am, Ahmet is good soldier)? associated with the inscription Kalbak-Tash XX which read and interpreted as „ig(e)n(i)g: b(e)d(i)zg(e)li: uz (e)rm(i)ş (He is skillful on to image deers)?. So the person named Ahmet draw a three deer picture on the rock and he liked these pictures. This idea was expressed in the form of inscription. Then someone who visited here saw the pictures and read the inscription. He liked the pictures too and he attended to Eşik. After all he wrote the inscription where he said that Eshik is skillful on to image deers. This inscription in the form of a dialogue which contains everyday life events is important in terms of showing that the literacy rate and culture of writings of ancient Turkish is high. - Keywords: Old Turkic inscriptions, Altay inscriptions, Old Turks, literacy, skillful, to decorat More less

Battle Crys Related With Islam in the Manas Epic = Manas Destanında İslamla İlişkili Uranlar / Savaş Naraları

Nurdin USEEV

Article | 2018 | Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi ( 88 )

ürk Dünyasının bin senelik destan geleneğini, tarihini, kültürünü ve dünya görüşünü kendi içinde barındıran Manas Destanı’nda Kırgızların ve diğer Türk boylarının inançlarıyla ilgili bilgiler de yer almaktadır. Bu bilgiler destan metinlerinde doğrudan verildiği gibi kişi adı, atasözü, deyim vd. gibi türlerin içinde de yer almaktadır. 751 yılında gerçekleşen Talas Savaşı sonucunda İslamiyeti kabul etmeye başlayan Kırgızların dinî inançları halk edebiyatı eserlerinde, onun içinde bir kahramanlık destanı olan Manas Destanı’nda yer almıştır. Destanın ana kahramanı Manas, İslamiyet uğruna savaşmakta, Çine yapılan sefere “Çoŋ Kazat (Büyük . . . Gazavat)” denilmektedir. Bundan dolayı destanda savaşa giren askerler İslamiyetle ilgili uranları / savaş naralarını kullanmaktadırlar. Örneğin, destanda Türkler savaş girerken Allah’tan yardım istemek ve güç kazanmak için “Caa Alda” uranını söylemektedirler. Nakşibendiye tarikatının kurucusu olan Bahâeddin Nakşibend’in ismi “Baabedin” şeklinde uran / savaş narası olarak yer almaktadır. Bunun nedeni, Bahâeddin Nakşibend’in müridlerinin İslamiyeti yaymak için Müslüman olmayan halklar ile savaşmasıdır. Çünkü destandaki Türkler de İslamiyet için savaşmaktadırlar. Destandaki kahramanlar Hz. Muhammed’den yardım istemektedirler. “Aziret” ve “Şaymerden” uranları cesareti ve savaşçılığı ile bilinen Hz. Ali ile ilgili olup, askerlere cesaret vermek için kullanılmaktadır. Makalemizde bunun gibi İslamiyetle ilgili uranlar / savaş naraları ele alınarak, ne ile ilişkili oldukları, İslamiyet’in ne gibi özelliklerini yansıttıkları incelenmiştir.- Manas epic contains a thousand-year epic tradition, history, culture and world view of the Turkic world in itself. The Manas Epic also reveals information on the beliefs of Kyrgyz and other Turkish people. This information is given directly in the epic texts, as well as indirectly within the features such as the name of the person, the proverb, the idiom etc. The religious beliefs of the Kyrgyz people, which began to accept Islam in the end of the Talas War in 741, took place in the Manas Epic which is an example of folk and heroic literature. Manas, the main hero of the epic, fights for the sake of Islam, and the the campaign to Chine is called “Çoŋ Kazat (Great Gazavat)”. For this reason, the soldiers in the campaign use Islamic war cries. For example, the Turks in the battle use Caa Alda war cry to seek help and gain strength from Allah when the war is going on. The name of Bahâeddin Naqshibend, the founder of Nakshibendia, is used as a war cry in the form of “Baabedin”. The reason is that Bahâeddin Naqshibend’s followers fight with non-Muslim people to spread Islam similar to the Turks in the Manas Epic who also fights for Islam. The heroes in the Manas Epic ask for help from the Messenger Hz. Muhammed. In this article, we discuss the Islamic warfare such as this, what they are related to and what a characteristic of Islam reflects More less

KÖKTÜRK HARFLİ YAZITLARDAKİ ‘ESİZ’ KELİMESİ ÜZERİNE = On The Word of ‘Esiz’ in The Kokturk Letter Inscriptions

Nurdin USEEV

Article | 2019 | Dil Araştırmaları. Uluslararası Hakemli Dergi ( 24 )

Vefat eden şahısın kimlerden, nelerden ayrıldığını, kimlere, nelere doyamadığını, hayatında ne gibi önemli işleri yaptığını, kaç yaşında vefat ettiğini anlatan kısa metinlerden oluşan Köktürk harfli Güney Sibirya Yazıtları’nda, özellikle Yenisey Yazıtları’nda en çok esiz / esizim kelimesi geçmektedir. Bu kelime bilim adamları tarafından farklı şekilde yorumlanmış; bundan dolayı yazıtların tamamı değişik anlam kazanmıştır. Örneğin: T. Tekin ve onun görüşünü kabul eden bilim adamları söz konusu kelimeyi bir acınma ünlemi olarak kabul etmişlerdir. Dolayısıyla onlara göre ‘Kök teŋride kün ay esiz ermiş, esizime adırıltım’ cümlesi ‘Gökyü . . .zünde, güneş ve ay, ne yazık ki, imiş, ne yazık ki, ayrıldım’ şeklinde tercüme edilmektedir. Ancak bu tercümeden bir anlam çıkarmak, cümlenin yapısını tespit etmek mümkün olmamaktadır. Üstelik esiz kelimesinin iyelik ve çokluk ekleri ile çekimlenmiş esizim, esiziŋ, esizlerim kullanımlarının bulunması söz konusu kelimenin çekime girmeden kalıp ifade olarak kullanılan acınma ünlemi olma ihtimalini zayıflatmaktadır. Bundan dolayı B. Orınbay, R. Alimov gibi bilim adamları esiz kelimesinin “değerli” anlamına gelen bir cins kelime olduğunu düşünmektedirler. Makalemizde esiz kelimesinin leksik anlamı, metinlerdeki kullanımı, morfolojik yapısı ve sentaktik görevi incelenmeye alınmış; çalışma sonucunda söz konusu kelimenin bir acınma ünlemi değil, değerli anlamına sahip bir kelime olduğu sonucuna varılmıştır.- The South Siberian inscriptions in Köktürk letters are composed of short texts describing who passed away, who separated from what, what they did not fulfill, what important works they did in their lives, and how old they died. The most common word in these inscriptions is the word ‘esiz’. This word has been interpreted differently by scientists, so all of the inscriptions have acquired different meanings. For example, T. Tekin and scientists who accept her view accept the word as an exclamation of pain. Therefore, according to them, the sentence Kök teŋride kün ay esiz ermiş, esizime adırıltım’ is interpreted as ‘Sky, sun and moon, unfortunately, enthronement, unfortunately, separated’. However, it is not possible to make a meaning and to determine the structure of the sentence from this translation. Moreover, the use of the word esiz by possessive and multiplicative suffixes weakens the possibility that this word can be used as an exclamation of pain. Therefore, scientists like B. Orinbay and R. Alimov thinks that the word esiz is a word which means a dear. In our work have been examined the lexical meaning, the use in texts, the morphological structure and the syntactic task of the word esiz. As a result of the study, it was concluded that the word esiz was not an exclamation of pain but a word with dear meanin More less

KANMIILDIG-HOVU (E 62) YAZITI VE ESKİ TÜRKLERDE MASKE KÜLTÜRÜ

Nurdin USEEV

Article | 2018 | Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi / International Journal of Turkish Literature, Culture, Education7 ( 2 )

Bu makalede Yenisey Yazıtlarından Kanmııldıg-Hovu (E 62) Yazıtı ele alınarak üzerinde okuma ve anlamlandırma önerisi yapılmıştır. Çalışma sonucunda araştırma ve incelemeye konu olan yazıttaki bazı kelimelerin daha önce yanlış okunduğu ya da yanlış anlaşıldığı tespit edilerek uygun olduğu düşünülen okunuşlar ve anlamlandırmalar önerilmiştir. Özellikle ‘yüz y(a)p(ı)g k(a)ŋ(ı)m (yüzü kapalı babam)’ tabiri ile yüzü kapatılarak gömülen bir şahısın verildiği, onun yüzünün de maske ile örtüldüğü ileri sürülmüştür.

Talasta yeni bulunan eski Türk yazıtı = New ancient Turkish inscription founded in Talas

Nurdin USEEV

Article | 2009 | Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi ( 41 )

Bugün Kırgızistan Cumhuriyeti sınırları içinde kalan topraklar (Kök)türk harfli Eski Türk yazıtlarının en fazla bulunduğu bölgelerin başında gelmektedir. Kırgızistanda (Kök)türk harfli yazıtların en yoğun bulunduğu yer ise, Talas bölgesidir. Bu makalede Talas bölgesinde bulunan (Kök)türk harfli yeni bir yazıtın okunuşu, yorumlanışı, epigrafik özellikleri ve soyo-kültürel özellikleri hakkında bilgiler verilmektedir. - Kyrgyz Republic is known as an area where a lot of Turkish inscriptions were found. Among them a lot of inscriptions were found in Talas region. This article presents the reading of one inscription founded in Talas, th . . .e presentation of its paleographical, social and historical features More less

KÖL TİGİN KİŞİ ADI VE MANAS'IN AYKÖL EPİTETİ

Nurdin USEEV

Article | 2017 | Dil Araştırmaları. Uluslararası Hakemli Dergi ( 20 )

Türk Dünyasının bin senelik destan geleneğini, tarihini, kültürünü ve dünya görüşünü kendi içinde barındıran Manas Destanı, bilim adamlarının çoğunluğuna göre VI-XI. yüzyıllar arasındaki Eski Türk devrinde oluşmaya başlamış, bundan dolayı o devrin bazı özelliklerini yansıtmaktadır. Bunu sadece söz konusu destanda bulunan bark, türk gibi kelimeler ve bu kelimelerin yansıttığı kültürel-etnografik bilgiler kanıtlamaktadır. Bilindiği gibi II. Türk Kağanlığı'nın kurucusu İlteriş Kagan'ın oğlu Köl Tigin bu devletin gelişmesinde, büyümesinde büyük katkı sağlayan kahramandır. Onun ismi çalışmalarda Kül Tegin, Köl Tigin şeklinde okunmakta, k . . .öl kelimesinin anlamı hakkında değişik görüşler ileri sürülmektedir. Örneğin, kül şeklinde okuyanlar bu kelimenin yanan şeylerden artakalan toz maddeyi, külü bildirdiğini ve ateş kültü ile ilişkili olduğunu düşünmektedirler. Köl varyantını tercih edenler de söz konusu kelimenin 'göl' anlamına gelerek bir insanın göl gibi geniş bilgisini, entelektüel ya da ruhanî gücünü temsilen 'göl' sembolüne işaret ettiğini ileri sürmektedirler. Bunun yanı sıra Manas'ın en önemli epiteti olan ayköl kelimesi gölü bildiren köl kelimesinden oluşmakta ve onun yüce, geniş gönlünü, aff edici, merhametli, hoşgörülü kişiliğini yansıtmaktadır. Bu ve bunun gibi diğer bilgiler Köl Tigin kişi adındaki köl kelimesinin gölle ilgili olabileceğini desteklemektdir More less

Our obligations and policy regarding cookies are subject to the TR Law on the Protection of Personal Data No. 6698.
OK

creativecommons
Bu site altında yer alan tüm kaynaklar Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.
Platforms