Kırgız Motiflerinin Sembolik Açıdan İncelenmesi Ve Sınıflandırılması = Symbolic Analysis And Classification Of Kyrgyz Patterns And Ornaments

Motifler, somut kültürün nesneleridir ve etnik bir grubun mevcudiyetini gösterir. Kırgız motifleri tarihsel alanda yavaş yavaş gelişerek belli geleneksel unsurların da yardımıyla süsleyici kavrama dönüşmüştür. Bunlar, Kırgız kimliğinin ve kültürünün bütün varyantlarını ve biçimlerini temsil eder. Bundan dolayı, motifler üzerinde doyurucu bir araştırma yapmak için, metot olarak onları anlam boyutuyla ve sembolik açıdan incelemek gerekir. Kaynaklara göre, Tagar kültürünün yaratıcıları olan Dinlinder ve Gegunlar (Kırgızlar), Taştık kültürünün taşıyıcıları idi. Bu çerçevede, biz Yenisey Kırgızlarının kültürü ile hem kültür tarihi hem de etnogenetik ilişkiler yönünden Taştık kültürüne bağlanan modern Kırgız motiflerinin kökenlerini belirlemeye çalıştık. Böylece, bu çalışmanın konusu her türlü eşyalar ve nesnelerdeki (mimari anıtlar, kaplar, giyecek ve seramik parçaları vs.) süsleyici motiflerdir. Ancak üzerinde süsleyici motifler en çok bulunan el sanatı ürünleri: sayma, tuş kiyiz (iğne oyacılığı, özellikle ev içindeki duvarları süslemek için belli kumaşların üzerine motif işlenmiş ürünler), şırdak (keçeden yapılan dekoratif halı) ve giyecekler. Bugün Kırgız motifleri, kültürler arası araştırmalardan kaynaklanmış olup ortak iletişim aracı statüsü kazanmıştır. Motiflerin semiyotik etkisi, evrensel moda ve tasarımın modern dünyasında iletişimin sözlü olmayan aracı olarak ortaya çıkmaktadır. Desen ve el sanatında motiflerin kullanılması çok sayıdaki anlamları temsil etmekte olup motiflerin sayısı her geçen gün artmaktadır. Bu nedenle desen ve motiflerdeki unsurları incelemek bu araştırmanın ana amaçlarındandır. Çünkü, Kırgız motiflerinin semantiği (anlam yükü), Kırgız etnografyasının en önemli konusu olmakla beraber, üzerinde pek fazla inceleme yapılmamıştır. Kırgız motifleri, Kırgız kültüründe önemli bir değere sahiptir ve ileride Kırgız kültürünün değerlerini araştırmada yeni perspektiflere ufuk açacaktır. Kırgız motifleri ve desenlerindeki semantik yapıları algılamak birçok bileşenler tarafından etkilenir. Onların birçoğu Kırgız yurdunun doğasını, hayvanlarını, bitkilerini, vb. temsil eder. Bu sembolleri şifreleme ve/veya deşifre etme ilkeleri, onların süs ve pratik faydacı bilgileri ethnostun zihniyetinde bulunan farklılıklar tarafından oluşturulur. Böylece, semboller, motifler ve desenlerin kültür yaratma doğası ortaya çıkar. Çünkü, bir birey toplumu ya da çevreyi işaretler ve semboller yoluyla algılar. Motiflerin yorumlanması ile ilgili sorunları ortaya çıkarmak amacıyla, biz süslü-resimli motiflerin semantiğine başvurduk. Bu, Kırgızların dünya görüşündeki evrensel, dinî ve yerel kesimlerin belirlenmesine katkı sağlar. Türk halklarının çeşitli el sanatlarına yansıyan motiflerdeki benzerlikler, onların aynı köke ve kültürel değere sahip olduğunu kanıtlar. Özellikle, Türk el sanatlarınd karşılaşılan bu benzerlikler, hayvan ve bitki motifleri ile temsil edilir. Örneğin, Kırgız ve Türk motiflerinde koç boynuzu, gül küpe, sıçan dişi, üzüm, kedi izi, tavuk ayağı gibi motif benzerlikleri görülür. Bazı Kırgız motif örneklerinde bir değil, birkaç motiften oluşan kompozisyonlar da görmek mümkündür. Bu tür motifler, gerçek bir olayı hikaye edebilir. Kırgız motifleri, kökenlerine göre, genel olarak dört ana gruba ayrılır ve sınıflandırılır: 1) Zoomorfik kökenli motifler: “kochkor müyüz” (koç boynuzu), “arkhar müyüz” (yabani koç boynuzu), “bugu müyüz” (geyik boynuzu), “it kuyruk” (köpek kuyruğu), “jylan” (yılan), “bürküt” (kartal), “ak kuu” (kuğu), “kochkor bashy” (koç başı), “arkhar bashy” (yabani koç başı), “uy müyüz” (sığır boynuzu), “too teke” (dağ keçisi), “kögüçkön” (güvercin), “it sürüsü” (pack of dogs), “altyn bürküt” (altın kartal), “kyrgool” (sülün), teke müyüz (keçi boynuzu), “jolbors” (kaplan), “karga tyrmak” (karga pençesi), “chychkan izi” (sıçan izi), vb. 2) Bitkileri temsil eden motifler: “anar” (nar), “balatı” (köknar ağacı), “joogazyn” (lale), “jüzüm” (üzüm), “kyrgak” (kozalak), “baychechekey” (çuha çiçeği), “kyrk shak” (bir bitki adı), vb. 3) Geometrik şekilleri ve görüntüleri temsil eden motifler: daire, eşkenar dörtgen, “kerege köz” (çadırın eşkenar iskeleti), vb. 4) Kozmogonik nesneleri temsil eden motifler: “aychyk” (ay), “kün” (güneş), “jyldyz” (yıldız), “suu” (su), vb. Ancak, çalışmanın sürecinde bu sınıflandırmanın daha fazla bölümleri içermesi gerektiği ortaya çıktı. Yani, çok daha ilginç ve çok daha fazla sayıda olan motifleri içeren iki bölüm ayrıca tarafımızdan tavsiye edildi. Bunlar: 1) Nesneleri/ürünleri temsil eden motifler: “komuz tili” (komuz dili), “tutkuch” (fırın eldiveni), “oimok” (yüksük), “kerege” (çadırı çevreleyen dairesel duvar), “arkan” (kement), “tarakcha” (tarak), “tumar” (muska), “kishen” (pranga), vb. 2) Belli eylemleri belirten/gösteren birleşik motifler: “yaylada otlayan koç”, “talih kuşu başına konsun” (dua, iyi dilek sunma), “dere boyunun iki yakasındaki çadırlar (bozüyler)”, “çadırın (bozüy) duvarlarını kuran adamlar”, “dağ keçisini yutan yılan”, “kanatlarıyla sülünleri kovan/kaçıran kartal”, “başarılı avcılık”, “yaylada iki ineği boğazlayan kaplan”, “kelepçeli/prangalı adam, vb. Dolayısıyla, biz göstergebilimsel bakış açısından bilimsel olarak araştırılan ve deşifre edilen/çözülen bazı motiflerin yorumlamalarının listesini buraya dahil ettik. Anlatıcı motifler örneği temelinde, Kırgız motif ve desenlerinin sembolik analizinin, onların içindeki bütünün parçası olan simge, obje ve izaha muhtaç olan her unsurun yorumlamasını, çözümlemesini mümkün kıldığını ortaya çıkardık. Ayrıca, Kırgız halkının geçmiş hayatındaki belli bir döneme ait yaşam fotoğrafı ve aynı zamanda onların meslekleri ile ilgili tüm hikâyesinin derin şekilde anlaşılmasına katkıda bulunulmuş olmaktadır. Örnekteki resmin yanında verilen her unsurun belirtici olduğunu, şifresi çözülen bilgilerin ise aynı zamanda bütünün bir parçasını temsil eden bir belirten olduğunu ortaya çıkardık. Dolayısıyla, motiflerin birleşimi sadece onların içindeki unsurların birleşimi değildir. Bu yolla hikâye, dolaylı olarak da olsa anlaşılır hale getirilmiş oluyor. Kırgız desen ve motifleri ile onları oluşturan unsurlar, bir araştırma konusu olabilir. Çünkü, onlar belli anlamların taşıyıcılarıdır ve böyle de yorumlanabilir. Motifler ya da onlardaki unsurlar, semboller ve işaretler/simgeler (representamen) olarak temsil edilerek, belirtici hale geliyor. Ancak onlardan üretilen anlamlar ise belirtilen objelere ya da onların yorumlanan/çözülen objelerine döner. İşaret/simge ve sembol arasındaki farklılık olarak, ilkin, sembol (bizim durumda - motif) dil işareti temelinde oluşturulur, ve ikinci olarak, sembol sadece şekil anlamını değil, aynı zamanda kültürel-iletişimsel yönünü de temsil eder. Böylece, Kırgız halkının el sanatlarının uygulandığı ürünler faydacı ve rituel nesneler olduğu kadar, aynı zamanda Kırgız halkının maddi kültür dünyasını yansıtan bir sembol olarak da algılanmaktadır. Sonuç olarak, işaretler sistemi aşağıdaki ilkeler temelinde oluşur: 1. Her işaret anlamlı ve nötrdür: her şeyin bir anlamı vardır, yani eğer işaret kültüre, maddi kültürün veya mitolojisin ritüel düzenlemesi aracılığıyla yerleşirse, o zaman önceki sembollerin projeksiyonu aracılığıyla gene talep edilir. 2. Hiçbir şey bağımsız olmaz, her şey bir yolla ya da başka bir yolla kültürel ortamdaki başka bir şeye bağlıdır. Dolayısıyla, her bir işaret belli bir zaman sonra onu gerçekleştiren bir sıra sembollere bağlanır. 3. İşaret ile sembol kombinasyonu kültürel kimliği tanımlayan görüntülerin bir parçasıdır. 4. Görüntüler uzay ve zaman içinde birbirileri ile ilişkilidir. -

Anahtar Kelimeler: Kırgız motifleri, sembolik inceleme, işaret, nesne, belirtici, belirtilen, kodlanan bilgi, çözülen bilgi.